Czy pamiętasz swój pierwszy bezmleczny posiłek? Pierwsze kroki, urodziny czy słowa „mama” i „tata”? A może jesteś w stanie przypomnieć sobie trudne początki żłobka, owiane legendą wyżynanie się „trójek” czy pierwszą prawdziwą bitwę o łopatkę w piaskownicy? Jeśli odpowiedziałaś przecząco, nie martw się. Nie musisz, a nawet nie możesz tego pamiętać. Dlaczego? Wszystkiemu winna jest amnezja dziecięca, o której traktuje dzisiejszy artykuł.
Wydawać by się mogło, że zjawisko amnezji dotyka tylko osoby w podeszłym wieku. Nic bardziej mylnego – amnezja zaczyna się już w dzieciństwie i dotyczy każdego człowieka. Co definiuje to pojęcie? Krótko mówiąc, niemożność przywołania wspomnień epizodycznych, które wystąpiły przed 3 rokiem życia. W wieku 7 lat w rozwoju mózgu dziecka następuje przełom i rozpoczyna się proces zapominania, wymazywania tego co miało miejsce we wczesnym dzieciństwie. Na tym etapie dziecko ma już całkowicie rozwiniętą pamięć autobiograficzną, czyli odnoszącą się do własnej przeszłości.
W psychologii stwierdza się 3 najbardziej prawdopodobne przyczyny wystąpienia amnezji dziecięcej:
Zygmunt Freud tłumaczył to zjawisko odwołując się do tłumienia traumatycznych wspomnień, które wystąpiły we wczesnym rozwoju psychoseksualnym dziecka.
Zjawisko to może być również związane z niedojrzałością systemu nerwowego małego dziecka. Gdy dziecko się rodzi, nie ma jeszcze w pełni rozwiniętych niektórych struktur w mózgu, które odpowiadają za rozwój pamięci.
Odwołuje się do zmian w systemie poznawczym, które następują w toku rozwoju dziecka. Być może również sposób zakodowania treści we wczesnym dzieciństwie powoduje trudności w późniejszym dostępie do nich.
Obecnie wiemy także, że mózg dziecka rozwija się wyjątkowo szybko w pierwszych 3 latach życia (wzrasta liczba synaps, które łączą ze sobą neurony). W związku z tym dzieci potrafią nauczyć się nowych umiejętności w niewiarygodnie szybkim tempie, lecz niestety w równie szybkim tempie coś zapomnieć.
Amnezja dziecięca dotyka każdego człowieka. Są tutaj jednak widoczne istotne różnice płciowe – dziewczynki potrafią sobie w lepszym stopniu niż chłopcy przypomnieć wczesne wspomnienia. W licznych badaniach stwierdzono, że średni okres, z jakiego pochodzą nasze pierwsze wspomnienia, to u kobiet 3,6 lat a u mężczyzn 3,8 lat. Zaobserwowano również, że wysoka inteligencja oraz zdolności werbalne mają wpływ na lepsze pamiętanie tego, co wydarzyło się w dzieciństwie. Badania psychologiczne udowadniają także, że jedynacy są w stanie zapamiętać więcej niż dzieci, które mają rodzeństwo. Oni wcześniej mieli możliwość nauczyć się odróżniać siebie od reszty świata, jednocześnie wcześniej mogli zacząć gromadzić swoje osobiste wspomnienia.
Amnezja dziecięca nie jest tożsama ze zwykłym zapominaniem. To ile i co zapamiętał dorosły z okresu dzieciństwa zależy przede wszystkim od wieku, w jakim był gdy zdarzenie to miało miejsce. Generalnie, im młodszy wiek, tym mniejsze prawdopodobieństwo, że zapamięta dane zdarzenie. Nie bez znaczenia jest też rodzaj tego zdarzenia. Wspomnienia, które są połączone z silnymi emocjami, mają większe szanse na przetrwanie niż inne. Wynika to zapewne z faktu, iż u małych dzieci to właśnie pamięć emocjonalna jest najlepiej rozwiniętą. Nawet 2-letnie dziecko, które doświadczyło narodzin rodzeństwa, może to zdarzenie zapamiętać, gdyż było ono związane z wieloma silnymi emocjami.
Wbrew pozorom, wydarzenia wspominane jako pierwsze, nie muszą być traumatyczne (tylko ¼ osób takie wspomnienia najlepiej zakodowała). Często są to, zupełnie nieoczywiste, wręcz banalne wspomnienia, typu kolor sweterka, który dziecko kiedyś na sobie miało lub smak lodów, które jadło w cukierni. Czasem są bardzo fragmentaryczne, jakby „wspomniane przez mgłę”, trudne do złożenia w całość.
To rodzice maja bardzo duży wpływ na to, ile wspomnień zostanie w pamięci ich dzieci. Warto więc w obecności dziecka przywoływać mile chwile, opisywać je. Niewątpliwie istotne jest tu również zadawanie dzieciom pytań dotyczących minionych wydarzeń np. „Co się wtedy stało?”, „Opowiedz mi proszę o tym”. Takie ćwiczenia pozwalają dłużej zachować dokładniejsze wspomnienia z dzieciństwa. Dowiedziono również, że im dziecko posiada większy zasób słownictwa, tym ma lepszą zdolność do opisywania i zapamiętywania swoich doświadczeń.
Maluchy przetwarzają informacje, kodują je i utrwalają w pamięci poprzez codzienną aktywność, która nie jest nastawiona na zapamiętywanie. Dziecięce zabawy, spontaniczne rozmowy powodują, że dziecko przetwarza informacje w sposób podobny do strategii pamięciowych. Maluch jest wtedy w stanie wiele zapamiętać, chociaż nie dzieje się to intencjonalnie.
Pierwsze lata życia dziecka mają ogromny wpływ na kształtowanie się jego osobowości, postaw wobec świata, innych ludzi, emocji. Pomimo tego, że prawdopodobnie większość wspomnień z okresu wczesnego dzieciństwa ulegnie zapomnieniu, albo zostanie stopniowo przekształcona i nie będzie możliwości adekwatnego do rzeczywistości jej odtworzenia, to właśnie one w dużej mierze ukształtują nasze dziecko.
Ewa Sękowska-Molga – psycholog dzieci i młodzieży. Pracuję w nurcie terapii poznawczo-behawioralnej. Prowadzi terapie indywidualne, grupowe, warsztaty terapeutyczne dla dzieci oraz warsztaty rozwojowe dla kobiet. Prywatnie szczęśliwa żona i mama dwóch synów. Prowadzi na Instagramie profil mama_psycholog_dziecięcy.
eeny meeny jest marką
